Do vậy, nếu tuyển chọn không tốt sẽ dẫn đến tuyển sai
và đào tạo sai đối tượng gây tốn kém trong đào tạo; tuyển chọn không tốt cũng sẽ
dẫn đến việc đào thải không chính xác, làm mất đi cơ hội phát triển nhân tài.
Như vậy dẫn đến hiệu quả đào tạo thấp... Xuất phát từ những lý do trên,
chúng tôi đi sâu phân tích vai trò của công tác tuyển chọn và đào tạo VĐV trẻ
trong hệ thống đào tạo VĐV hiện nay.
Tổ chức huấn luyện là khâu then chốt của quá trình đào
tạo VĐV trẻ, nội dung chủ yếu là huấn luyện kỹ thuật, chiến thuật, thể
lực và tâm lý. Nếu tổ chức tốt quá trình này sẽ tạo điều kiện vững chắc
cho quá trình huấn luyện nâng cao và VĐV sẽ nhanh chóng phát huy tối ưu khả năng
vốn có của bản thân để sẵn sàng đạt thành tích cao. Ngược lại, quá trình tổ chức
huấn luyện không tốt, thiếu khoa học sẽ gây cản trở rất lớn cho quá trình huấn
luyện nâng cao, thậm chí làm mất đi cơ hội giành thành tích cao của
VĐV.
Những yếu tố gây cản trở quá trình huấn luyện
nâng cao
Huấn luyện kỹ thuật động tác sai sẽ hình thành kỹ xảo sai
lệch cho VĐV, như vậy hiệu quả thi đấu không đạt tối ưu, quá trình huấn luyện
nâng cao tốn nhiều thời gian để sửa chữa, khắc phục sai lầm làm ảnh hưởng tới kế
hoạch chung của đội tuyển thể thao…
Huấn luyện chiến thuật sai sẽ tạo cho VĐV thiếu chủ
động sáng tạo, thiếu tự tin và tính quyết đoán trong tập luyện và thi đấu, hạn
chế thành tích thi đấu của VĐV.
Huấn luyện thể lực không đúng phương hướng sẽ dẫn đến
những hậu quả sau: Nếu tập luyện quá sức làm cho VĐV suy giảm khả năng hoạt động
thể lực, thậm chí suy nhược cơ thể dẫn đến những bệnh lý rất nguy hiểm cho VĐV
như bệnh lao lực do tập luyện quá sức trong thời gian dài, bệnh thần kinh tọa,
thoát vị đĩa đệm do VĐV phải khắc phục trọng lượng phụ quá cao và ở tư thế
sai…
Tập luyện chưa tới ngưỡng hoặc chưa vượt ngưỡng sẽ
không khai thác hết tiềm năng của VĐV (không có tác dụng phát triển thể lực cho
người tập), như vậy thành tích thể thao không được nâng
cao.
Tập luyện không tuân thủ các nguyên tắc huấn luyện và
không vận dụng các cơ chế thích nghi sẽ thường xuyên tạo nên những động tác mới
lạ làm cho cơ thể VĐV không kịp thích nghi mà thường xuyên xảy ra phản ứng xấu,
như vậy thành tích sẽ không được nâng cao. Nhưng nếu tập thường xuyên một nội
dung và phương pháp trong thời gian kéo dài sẽ hình thành hàng rào thành tích
(hay còn gọi là hàng rào tốc độ hoặc sức ỳ) cho VĐV, như vậy thành tích của VĐV
cũng bị hạn chế, phải tốn rất nhiều thời gian mới có thể xóa bỏ được hàng rào đó
và nhiều cơ hội đạt thành tích thể thao cao bị bỏ
lỡ.
Tổ chức quản lý là quá trình duy trì và phát huy những
thành quả của quá trình huấn luyện và tuyển chọn đạt được. Nếu tổ chức quản lý
không đúng phương pháp sẽ tạo cho VĐV có điều kiện sống buông thả, thiếu ý thức
tổ chức kỷ luật, sa đà vào các tệ nạn xã hội… làm mất đi những phẩm chất cao quý
và làm giảm khả năng tập luyện và thi đấu.
Tất cả những tác động xấu trong quá trình đào tạo VĐV
trẻ sẽ gây lên những ảnh hưởng tiêu cực cho lực lượng hậu bị và làm cho thể thao
thành tích cao thiếu hụt lực lượng VĐV trẻ kế cận hoặc lực lượng kế cận không
đáp ứng được yêu cầu của giai đoạn huấn luyện nâng
cao.
Các tác nhân cơ bản ảnh hưởng tới chất lượng
tuyển chọn và đào tạo VĐV trẻ
Quá trình tuyển chọn và đào tạo VĐV thông thường có 4
giai đoạn có tầm quan trọng như nhau, trong đó đào tạo VĐV trẻ chiếm tới 3 giai
đoạn đó là: Giai đoạn huấn luyện ban đầu, giai đoạn huấn luyện chuyên môn hóa
ban đầu và giai đoạn huấn luyện chuyên môn hóa sâu
Đây là quá trình phát hiện và khai thác tối ưu tiềm
năng vốn có của VĐV. Quá trình này thường được tổ chức rất công phu và khoa học
nhằm tuyển chọn và bồi dưỡng có hiệu quả nhất những VĐV trẻ có triển vọng đạt
thành tích thể thao cao.
Ở Việt Nam hiện nay, bước đầu đã hình thành hệ thống
đào tạo VĐV tương đối hợp lý, những mô hình từ tuyến đào tạo VĐV năng khiếu thể
thao đến tuyến đào tạo VĐV thành tích cao, từ các câu lạc bộ cấp xã, huyện đến
các trung tâm đào tạo cấp tỉnh và quốc gia, từ đào tạo bán chuyên nghiệp đến
chuyên nghiệp ở từng môn thể thao… Tuy nhiên, quá trình tổ chức đào tạo còn
nhiều bất cập dẫn đến hiệu quả chưa cao. Nguyên nhân phần lớn là do cán bộ, HLV
còn thiếu tri thức khoa học trong công tác huấn luyện, không phân biệt được ranh
giới và tỷ lệ phù hợp giữa các nội dung huấn luyện ở các thời kỳ huấn luyện, hầu
hết theo kinh nghiệm mà không có căn cứ khoa học. Đây là vấn đề đáng băn khoăn
trong quá trình đào tạo trẻ ở nước ta hiện nay.
Quá trình đào tạo VĐV trẻ thường từ 7-10 năm tùy thuộc
vào từng môn thể thao, từ tuổi nhi đồng đến hết tuổi thiếu
niên.
Dưới góc độ sinh lý thì đây là giai đoạn mà cơ thể, các
cơ quan chức năng sinh lý của VĐV đang trong thời kỳ phát triển và dần hoàn
thiện, do vậy việc tác động bằng lượng vận động tập luyện cũng cần đặc biệt lưu ý để không gây những ảnh hưởng
xấu đến sự phát triển thể chất của trẻ mà vẫn tạo nên sự phát triển thành tích
tối ưu.
Dưới góc độ tâm lý thì đây là thời kỳ hình thành nhân
cách của trẻ nên những tác động tâm lý quá mức hoặc lệch lạc sẽ gây những ảnh
hưởng không tốt đến nhân cách của trẻ. Trong huấn luyện thể thao, việc khắc phục
những lượng vận động cao cũng đem lại sự căng thẳng rất lớn đối với trẻ. Có thể
khẳng định rằng, thể thao là hoạt động có tác động nhiều nhất đối với sự phát
triển tâm lý của trẻ em và thanh niên. Đặc trưng chung đối với vận động viên trẻ
là phát triển mạnh mẽ sự tự ý thức, xu hướng tự giáo dục, rèn luyện những phẩm
chất nhân cách quý báu như: ý chí, đạo đức, lòng dũng cảm, say mê tập luyện,
tinh thần đoàn kết tập thể…
Để hoàn thành tốt những nhiệm vụ đặt ra trong quá trình
tuyển chọn và đào tạo VĐV trẻ đòi hỏi người huấn luyện viên phải có kiến thức
sâu rộng. Huấn luyện viên vừa phải là nhà chuyên môn giỏi, vừa là nhà sư phạm
mẫu mực, vừa là nhà tâm lý đồng thời là một bác sỹ, nhà quản lý và nhà xã hội
học. Những phẩm chất này thường thấy ở các huấn luyện viên ở các nước có nền thể
thao phát triển. Ở nước ta hiện nay, hầu hết các huấn luyện viên chỉ quan tâm
đến huấn luyện các năng lực vận động cho VĐV trẻ mà quên đi các mặt giáo dục và
rèn luyện khác cho họ. Đây là nguyên nhân cơ bản dẫn đến hiệu quả đào tạo VĐV
trẻ ở nước ta trong những năm qua chưa cao.
Ứng dụng khoa học công nghệ trong công tác
tuyển chọn và đào tạo VĐV trẻ
Ở các nước có nền thể thao phát triển mạnh như: Liên Xô
(cũ), Trung Quốc, Đức và Mỹ… từ lâu đã có sự quan tâm đặc biệt đến công tác đào
tạo VĐV trẻ. Trong số các quốc gia này cần phải kể đến Liên Xô (cũ) do nhận thức
được vai trò quan trọng đặc biệt của công tác tuyển chọn và đào tạo VĐV trẻ, các
nhà khoa học của các quốc gia này đã tích cực nghiên cứu trong nhiều năm nhằm
tìm ra những phương pháp, phương tiện và biện pháp phù hợp để không ngừng hoàn
thiện hệ thống chương trình tuyển chọn và huấn luyện VĐV
trẻ.
Vào cuối những năm 50 của thế kỷ trước, các nhà khoa
học Liên Xô đã tìm ra được đặc điểm và phương pháp đánh giá các tố chất thể lực
ở VĐV trẻ. Vào những năm 60, tập trung chủ yếu vào nghiên cứu phương pháp,
phương tiện huấn luyện thể lực cho VĐV trẻ và các vấn đề về tuyển chọn VĐV.
Những năm 70 đã hình thành được những nguyên lý cơ bản của lý luận và phương
pháp thể thao trẻ, hoàn thiện hệ thống quản lý đào tạo lực lượng hậu bị thể
thao. Những năm 80, đã tổ chức nhiều hội nghị khoa học quan trọng bàn về công
tác đào tạo VĐV trẻ.
Ngày nay, vấn đề tuyển chọn lực lượng VĐV hậu bị được
hầu hết các quốc gia trên thế giới quan tâm đầu tư, nhưng hiệu quả đào tạo lại
phụ thuộc rất nhiều vào nền khoa học kỹ thuật thể thao của mỗi quốc gia. Vì vậy,
nhất thiết phải có sự can thiệp tích cực của khoa học và công nghệ vào công tác
tuyển chọn và đào tạo VĐV ở nước ta hiện nay, nếu không chúng ta sẽ không thể
tiếp cận được với trình độ thể thao châu lục và thế
giới.
Qua những phân tích trên cho thấy, quá trình tổ chức
tuyển chọn và đào tạo VĐV trẻ đóng vai trò quan trọng đặc biệt đối với thể thao
thành tích cao. Làm tốt công tác
này sẽ giúp thể thao Việt Nam có được lực lượng kế cận hùng hậu bổ sung kịp thời
cho tuyến trên, đồng thời đây cũng là tiền đề vững chắc cho giai đoạn huấn luyện
nâng cao. Nhờ đó mà thành tích thể thao của nước nhà được duy trì và ngày càng
phát triển.
Nguồn: Tạp
chí thể thao